مرواربافی (کسب و کار روستایی در گیلان)
سجاد باقری
مرواربافی (کسب و کار روستایی در گیلان)
بشر در عصر نوسنگی (8000 تا 10000 سال پیش) به منظور رفع نیاز خود به فکر استفاده از مواد قابل انعطاف از جمله الیاف گیاهی افتاد. چرا که او توانست با درهم بافتن الیاف گیاهی و شاخه و برگهای درختان، اشیا مختلف تهیه نماید. با توجه به آسیب پذیر بودن الیاف گیاهی، متأسفانه نمونه ای از تولیدات گیاهی دوران کهن در دست نیست اما کشف ظروف گلی دارای اسکلت سبدی (نخستین سفالهای عصر نوسنگی)، گویای آن است که بافت محصولات گیاهی مانند سبد، پیش از سفالگری رواج داشته است. ساخت ظروف و زیرانداز با استفاده از الیاف گیاهی در ایران باستان نیز رایج بوده است. گواه این مطلب طناب، سبد و زیراندازهای حصیری مکشوفه از کاوشهای باستان شناسی شهر سوخته است.
مرواربافی یکی از صنایع دستی زیبا و کاربردی در کشور ما میباشد. این هنر در استانهای مازندران، همدان، خواستان، گیلان و ... رایج است. عمدهترین مرکز کشت مروار، شهرستان ملایر (استان همدان) بوده و مروارهای کشت شده در این شهرستان از مرغوبیت خاصی برخوردار است. به همین علت اکثر مرواربافان، پروار مصرفی خود را از این شهرستان تهیه مینمایند
پیشینه دقیق مروار بافی در گیلان به علت آسیب پذیر بودن مواد مصرفی مروار (ترکه یا شاخه درخت بید) و عدم دستیابی باستان شناسان به نمونههایی از آنها در پی کاوش های علمی مشخص نیست؛ اما با توجه به وجود جنگل در گیلان، به نظر میرسد که سبد بافی با پوست درختان و الیاف گیاهی رواج داشته و هنرمندان گیلانی در گذشته با تکنیک بافت این گونه محصولات آشنا بودهاند.
مرواربافی در اصل، هنری است که در آن ترکه های چوبی به نام مروار را به هم میبافند. مروار، رنگی مایل به زرد دارد. ابتدا ترکه های چوبی را با برش طولی، به چند قسمت تقسیم میکنند، سپس آن را در آب میجوشانند و لایه رویی آن را جدا میکنند. پس از خشک شدن، جهت بافتن اشیای مختلف از آنها استفاده میکنند. سپس آنها را در زیر نور آفتاب قرار میدهند تا رنگ آنها روشنتر شود و پس از رنگ جلا، طلایی رنگ میشوند.
مرواربافان از این صنعت برای ساخت محصولات مختلفی استفاده میکنند. از جمله سبدهایی با اشکال مختلف، کاسه، کیفهای پیکنیک، انواع لوستر، میز و صندلی و ظرفهای دردار که مصارف زیادی مانند شکلات خوری، قندان و. دارند. بخشی از محصولات تولیدی مرواربافان در مناطق تولیدی و نیز سایر قسمتهای استان گیلان به مسافران فروخته میشود و بخش دیگری از فرآوردهها نیز توسط فروشگاهها و واسطهها در دیگر نقاط کشور عرضه و به فروش میرسد.
مروار بافان گیلانی مقادیر قابل توجهی از ترکه ها را از ملایر خریده و به گیلان حمل میکنند. این رشته در گیلان بسیار رونق یافته و مراکز تولید آن در آستانه اشرفیِ و تازه آباد کورکا از توابع آستانه اشرفیِ است.